[Prod] Val Lewton

Het werd een keertje tijd dat een producent aandacht kreeg in dit forum, en wie beter om mee van wal te steken dan de legendarische Val Lewton, die horrorfilms een nieuw gezicht gaf?

http://www.whiskeyloosetongue.com/images/lewton.jpg

Val Lewton werd geboren als Vladimir Leventon in Yalta, Crimea, deel van het Russische keizerrijk (het huidige Oekraïne) op 7 mei 1904. Hij werd geboren in een erg artistieke familie, die altijd een sterke waardering toonde voor het theater en ook voor het nieuwe medium, de film. Vladimir's vader en moeder waren beiden verdienstelijke toneelacteurs in hun thuisland, maar het was tante Adelaide die de familienaam Leventon het meeste eer aandeed: zij emigreerde in 1902 naar Amerika en begon een roemrijke carrière op Broadway onder de podiumnaam Alla Nazimova. Zelf emigreerde Leventon in 1909 samen met zijn moeder en zus naar de Verenigde Staten.

In de Verenigde Staten begon Vladimir een carrière als schrijver van pulpromans en freelance journalist. In die periode gaf hij zichzelf verschillende bijnamen om zijn straatarme Russische afkomst te verdoezelen voor de studiobonzen. Val Lewton was zo'n pseudoniem dat hij eerst voor twee boeken gebruikte en daarna opnieuw het leven inblies wanneer één van deze boeken verfilmd werd (No Man of Her Own uit 1932 met ondermeer Clark Gable). Lewton bleek een uitgesproken talent te hebben voor het vertellen van verhalen, en dat zou hem ten goede komen, want vanaf 1933 mocht hij werken voor een man die de geschiedenis zou ingaan als de grootste Hollywoodproducer aller tijden.

David O. Selznick was een man die al sinds 1923 A-films produceerden die flink veel geld in het laatje brachten. Zijn meesterwerk op dat moment was King Kong (1933), een nooit gezien spektakel vol met allerlei special effects. Lewton begon voor hem te werken als story editor, en schreef ondermeer verschillende scènes voor wat later zou gelden als Selznick's magnum opus: Gone with the Wind (1939). Zo schrijft hij ondermeer (als grapje) de "Atlanta hospital" scène waarin honderden gewonde soldaten op draagberries getoond zouden worden via een camera op een kraan die maar blijft uitzoomen. Selznick vond het echter zo prachtig dat hij de scène toch draaide.

Hoewel hij nu zekerheid en goed betaald werk had, was Lewton niet gelukkig. Hij zag geen verdere doorgroeimogelijkheden en kreeg nooit het zuurverdiende krediet voor zijn werk. RKO Radio Pictures, de studio die in 1933 King Kong had geproduceerd, zat in slechte financiële papieren door de twee flops die Orson Welles kort na elkaar had gedraaid (Citizen Kane en The Magnificent Ambersons, die daarna tot cultklassiekers zouden uitgroeien), en de grote baas werd ontslagen. De nieuwe eigenaar besloot te zoeken naar goedkope manieren om snel geld te verdienen, en besloot een stuk van de koek te nemen die Universal al sinds het begin van de jaren '30 aan het bakken was.

Horror. Dat was het codewoord van de nieuwe richting die RKO op wou gaan. Universal had eerder al hoog gescoord aan de kassa met zijn Dracula, Frankenstein en vooral met The Wolfman in de jaren '40, toen het publiek vluchtte naar duistere fantasie op de vlucht voor de realiteit van de Grote Oorlog. De negen films die Val Lewton zou produceren bij RKO, waren uiteindelijk zijn artistieke erfenis. De studio kocht vreselijke B-filmtitels voor een appel en een ei en gaf Lewton een habbekrats als budget, maar toch boetseerde hij er iets moois mee: geen monsters, dikke lagen haar en schmink in Lewton's films, maar schaduwen, geluiden in de kille, donkere nacht... ijzige rillingen en dat onbehaaglijke gevoel dat achter elk hoekje gevaar kan schuilen.

Het publiek ontdekte al snel Lewton's debuutfilm (Cat People) en de film werd een overdonderend succes aan de kassa, ondanks het gebrek aan monsters. Zijn tweede (I Walked with a Zombie) wordt door velen beschouwd als zijn beste film, maar in zijn laatste drie films zien we pas echt een team aan het werk, wanneer Boris Karloff zijn entree maakt in het oeuvre van Lewton. Karloff had eerder zijn strepen verdiend als het monster van Frankenstein en de mummie bij Universal, maar in deze drie prenten zien we hem aan het werk op het toppunt van zijn kunnen: hij speelt kwaadaardige, doch gekwetste personages, intelligente booswichten die vaak ellenlange monologen houden. Lewton bracht het beste in Karloff naar boven, en deze laatste zou hem daar ook later veelvuldig voor danken.

In 1946 had Lewton zijn nieuwste film Bedlam afgerond, en dankzij hem maakte RKO de meest winstgevende periode uit haar geschiedenis mee. Hij mocht A-films gaan regisseren met de volmondige toestemming van het management, maar hij wou liever B-films blijven maken om zijn vrienden waar hij al die jaren mee had gewerkt niet in de steek te laten. Hij raakte zwaar overwerkt en in een financieel dal. Hij verliet RKO en wou samen met twee vrienden een eigen productiebedrijf stichten. Helaas waren de twee ongeveer tien jaar jonger en een stuk vitaler dan de opgebrande Lewton, die omtrent 1944 al een hartaanval had gekregen die hem bijna fataal was geworden.

Val Lewton overleed op 14 maart 1951 aan een tweede en dit keer wél fatale hartaanval, hij liet een vrouw en twee kinderen na. Volgens vele filmkenners geldt Lewton als één van de grootste (misschien wel dé grootste) maker van horrorfilms aller tijden. Hij gaf horror een nieuw gezicht, namelijk niet één van kinderlijke metaforen zoals een rondstrompelend monster, maar de angsten voor de dood en het onbekende, die de mens al eeuwenlang uit zijn slaap houdt. Hij was één van die mensen die veel kon met weinig middelen. Altijd overschaduwd, maar uiteindelijk toch zeker zijn moment in de schijnwerpers waard...

Ja, producenten zijn ook belangrijk, kunnen soms nog een groter stempel drukken op de filmgeschiedenis dan veel regisseurs. Hij had in elk geval oog voor talent.

Van wat ik heb gezien is Cat People denk ik mijn favoriet. Daarnaast vond ik vooral Ghost Ship (1943) er uit springen, erg goed ! Ingenieus opgebouwde suspense met minimale middelen.

Bedlam en The Body Snatcher vond ik wat minder.

Prima stukje Dennis.

De Val Lewton box (incl docu van Scorsese) is overigens vrij betaalbaar bij www.dvdpacific.com !